สำหรับเคล็ดลับในการดูพระพงสุพรรณวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดสุพรรณบุรี นั้น รายละเอียดตำหนิในแม่พิมพ์นั้น วันนี้ผมจะยังไม่กลาวถึง แต่วันนี้ผมจะพูดถึงธรรมชาติความเก่าและความสวยงามของพระผงสุพรรณเท่านั้น
พระผงสุพรรณนั้นเป็นพระที่ขุดได้ในกรุพระเจดีย์วัดพระศรัรัตนมหาธาตุ ไม่ใช่พระที่ฝังอยู่ในดินเหมือนพระรอด กรุวัดมหาวัน จังหวัดลำพูน เพราะฉะนั้น พระผงสุพรรณจึงไม่มีขี้ดินหรือนวลดินจับ มีแต่คราบกรุและคราบฝุ่นในกรุจับแน่นเท่านั้น พระบางองค์จะมีรารักจับ ซึ่งสันนิษฐานว่าน่าจะเกิดจากยางรากไม้ที่งอกขึนบนกรุพระเจดีย์โดยธรรมชาติ พระผงสุพรรณมีทั้งหมด 3 พิมพ์ด้วยกัน คือ
1. พระผงสุพรรณ พิมพ์หน้าแก่
2. พระผงสุพรรณ พิมพ์หน้ากลาง
3. พระผงสุพรรณ พิมพ์หน้าหนุ่ม
พระผงสุพรรณเป็นพุทธลักษณะศิลปะสมัยอู่ทอง และก็คล้องจองกับพระอู่ทองยุคต้น ยุคกลาง และยุคปลาย ซึ่งบางท่านเรียกว่า พระอู่ทองหน้าแก่ พระอู่ทองหน้ากลาง พระอู่ทองหน้าหนุ่ม พระผงสุพรรณเป็นพระเนื้อดินเผา มีทั้งหมด 4 สี คือ
1. พระผงสุพรรณ สีดำ จะมีขนาดขององค์พระใหญ่ที่สุดเพราะเผาเนื้อดินสุกไม่เต็มที่
2. พระผงสุพรรณ สีแดง จะมีขนาดเล็กก่วาสีดำ
3. พระผงสุพรรณ สีเหลือง จะมีขนาดเล็กก่วาสีแดงเล็กน้อย
4. พระผงสุพรรณ สีเขียว จะมีขนาดเล็กลงอีกเล็กน้อย เพราะเผาได้แกร่งที่สุด เนื้อดินจะหดตัวมากที่สุด
ที่ผมบรรณยายถึงเรื่องสีสันของพระผงสุพรรณก็ดี พระเนื้อดินก็ดี ก็เพื่อไห้ท่านผู้อ่านที่เคารพพึงสังเกตและพึงระวังถึงขนาดขององค์พระกับสีขององค์พระจะต้องสมเหตุสมผลกัน มิไช่ว่าพระผงสุพรรณหน้าแก่ สีดำ มีตำหนิคมชัดทุกประการ แต่มีขนาดเล็กลงมากจนผิดตาสภาพที่ว่านี้ย่อมอันตรายมาก
เพราะอาจจะเป็นพระถอดพิมพ์ในภายหลังครับ
พระผงสุพรรณ สีดำ ที่พูดกันว่าเป็นพระดินที่เผาไม่สุกพอนั้นก็มีการยืนยันว่าเคยมีพระผงสุพรรณพิมพ์หน้าแก่ที่มีความสวยงามมากเพื่อให้เป็นไปตามความนิยมของสีพระ ท่านเจ้าของพระถึงกับลงทุนนำพระผงสุพรรณ พิมพ์หน้าแก่ สีดำ ไปเผาไฟอีกครั้งหนึ่ง จนกลายเป็นพระผงสุพรรณ พิมพ์หน้าแก่ สีแดง ครับ
พระผงสุพรรณเป็นพระเนื้อดินที่มีความละเอียดมาก ไม่มีแร่ธาตุหรือกรวดทรายเจือปน จนกระทั้งเคยมีฅนสันนิษฐานว่าพระฤาษีที่สร้างพระผงสุพรรณน่าจะนำเอาดินที่ตกตะกอนจากลำน้ำในลำธารภายในถ้ำที่พระฤาษีจำศีลอยู่ ก็พูดไปโดยปราศจากหลักฐานใดๆ ยืนยันนะครับ แต่เพราะเนื้อดินที่ละเอียดนี้ละครับจึงได้รับการขนานนามว่า " พระผงสุพรรณ "
พระผงสุพรรณถึงแม้ว่าเนื้อดินจะละเอียดเป็นผง แต่ผิวของพระผงสุพรรณก็มีเอกลักษณ์พิเศษที่ตกกระและเหี่ยวย่น ไม่เหมือนพระดินเผาทัวไป เอกลักษณ์ของผิวพระผงสุพรรณจึงกลายเป็นเคล็ดลับอันสำคัญของการดูพระแท้ของพระผงสุพรรณ
พระผงสุพรรณ นอกจากสีของเนื้อดินแล้ว ลักษณะการตัดขอบขององค์พระก็เป็นสิ่งสำคัญอันยิ่งยวด มีลักษณะการตัดขอบเป็น 3 ลักษณะคือ
1. ตัดเป็นรูปสามเหลียมทรงสูง
2. ตัดเป็นรูปห้าเหลี่ยม
3. มิได้ตัดขอบ
เคล็ดลับในการดูพระผงสุพรรณสวยนั้น นอกจากดูที่รายละเอียดของศิลปะแม่พิมพ์ โดยเฉพาะพระผงสุพรรณมีเอกลักษณ์ที่เส้นกระจังจะลึกมาก เนื่องจากเป็นศิลปะอู่ทอง พุทธลักษณะจึงค่อนข้างลึก
พระเศียรจะนูนสูงชัด ปรากฏพระเนตรและกระจัง ซึ่งเป็นเส้นลึกมาก เส้นลึกของกระจังมีเอกลักษณที่หน้าผากขององค์พระจะนูนลาดลงมาสู่วงหน้า และพระเกศาจะนูนโค้งขึ้นไปส่วนบนระหว่างเส้นกระจังจะปรากฏเส้นเหนอะของการถอดพิมพ์ ดูคล้ายๆกับเส้นปรายผมตก มีท่านอาจารย์บางท่านเรียกเส้นนี้ว่า
เส้นชีวิต
ถ้าเส้นกระจังมีการขุดให้ลึกลงจะไม่ปรากฏเส้นไรผมหรือเส้นชีวิตไดๆ นอกจากเส้นกระจังแล้ว
พระเนตรและพระกรรณจะพิมพ์เห็นชัดมาก ชัดจนปรากฏจุดตำหนิต่างๆ มากมาย พระกรรณจะกางออกเป็นเหมือน " หูบายสี " แต่ศิลปะลำคอจะจมหายไปกับผื้นแผ่นหลังขององค์พระ
อกขององค์พระผงสุพรรณจะสูงเด่นเหมือนเศียรช้าง และช่วงท้องขององค์พระจะนูนต่ำและจมหายไปกับพื้นก็มี พระกรทั้งสองข้างขององค์พระที่ข้อศอกจะจมหายเข้าไปในพื้นพระจนปรากฏข้อศอกค่อนข้างตื้น และในบางองค์ที่พิมพ์ไม่ลึกพอ ข้อศอกจะจมหายเข้าไปในพื้นขององค์พระ
ด้วยความเข้าใจผิดของฅนในอคีตที่ต้องการให้พระผงสุพรรณดูสวยงามยิ่งขึ้น จึงพยายามโกนหน้าผากให้เป็นเส้นกระจังอย่างชัดเจน โกนข้อศอกให้เห็นเป็นลำแขน แม้กระทั้งอุดพระเนตรให้พระเนตรทั้งสองข่างเสมอกัน จนมีท่านอาจารย์บางท่านเรียกพิมพ์นี้ว่า " พระผงสุพรรณ พิมพ์หน้าโกน " ครับ
เคล็ดลับของการดูพระผงสุพรรณสวย ผู้ฅนก็ยังลืมดูไปว่า เพราะเหตุที่การตัดขอบขององค์พระ
เป็นรูปสามเหลี่ยมยอดแหลมเป็นเหตุให้ตัดเอาพระกรรณทั้งสองข้างหรือพระกรรณข้างหนึ่งข้างใดขาดหายไปประกอบด้วยเข่าขององค์พระทั้งสองข้างจะค่อนข่างก้วางการตัดขอบก็มักจะตัดเอาหัวเข่าข้างหนึ่งข้างใดหรือทั้งสองข้างขาดไป เพราะฉะนั้น ความสวยขององค์พระที่จะต้องพิจารณาถึงความลึกของแม่พิมพ์แล้ว องค์ประกอบขององค์พระที่สมบูรณ์จะเป็นสิ่งสำคัณในการพิจารณาครับ
